کم خونی و درمان آن درمنزل
این مقاله از وب سایت های mayoclinic.org و botanical-online.com و netmeds.com توسط تیم ترجمه “ارگانیک شو” به رشته تحریر در آمده است و کاملا اختصاصی میباشد .
کم خونی چیست ؟
کم خونی نوعی بیماری است که در آن مقدار گلبول های قرمز خون یا مقدار هموگلوبین در آنها به اندازه کافی نیست و یا این گلبول ها سالم نبوده و نمی توانند وظیفه خود را به درستی انجام دهند. گلبول های قرمز کار انتقال اکسیژن به بافت های بدن را به عهده دارند، و هموگلوبین هم ماده ای است که موجب می شود گلبول ها بتوانند مولکول های اکسیژن را حمل کنند.
برخی انواع کم خونی به دلیل بیماری های مختلفی به وجود می آیند که بعضی از آنها قابل درمان هم نیستند. اما یکی از شایع ترین دلایل کم خونی، کمبود آهن در بدن است که خوشبختانه معمولا می توان به راحتی آن را درمان کرد. البته گاهی اوقات آزمایشات بیشتر یا درمان های خاصی لازم می شود، بویژه اگر پزشک احتمال خونریزی داخلی یا مشکلات زمینه ای دیگر را بدهد. بدن ما برای تولید هموگلوبین به آهن نیاز دارد. در این مقاله، هر آنچه که باید در مورد کم خونی فقر آهن بدانید را جمع آوری کرده ایم.
علائم کم خونی :
کم خونی فقر آهن در ابتدا ممکن است آنقدر خفیف باشد که بیمار اصلا متوجه آن نشود؛ ولی با تشدید این مشکل، علایم زیر ظاهر خواهند شد:
- خستگی مفرط، ضعف عمومی بدن و پایین بودن استقامت
- رنگ پریدگی پوست
- درد قفسه سینه، ضربان قلب سریع یا تنگی نفس
- سردرد، سرگیجه یا احساس سبکی در سر
- سردی دست و پا
- التهاب یا دردناکی زبان
- شکنندگی ناخن ها
- هوس غیرعادی برای خوردن مواد غیر خوراکی مانند یخ، خاک یا نشاسته
- کمبود اشتها (بویژه در نوزادان و کودکان)
- تورم اطراف چشم
- ریزش مو
چه موقع باید برای کم خونی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علایم فوق را داشتید به پزشک مراجعه کنید. به جای مصرف خودسرانه مکمل های آهن از پزشک کمک بگیرید چون اولا ممکن است بیماری یا مشکل دیگری باعث کم خونی شده باشد که باید آن را درمان کرد، و دوما مصرف بیش از حد آهن می تواند خطرناک باشد و به کبد آسیب رسانده یا عوارض دیگری ایجاد کند.
دلایل کم خونی و فقر آهن چیست ؟
اگر آهن به اندازه کافی در رژیم غذایی وجود نداشته باشد یا بدن آهن زیادی از دست بدهد، دچار کم خونی و یا فقر آهن می شویم. دلایل کم خونی فقر آهن عبارتند از :
از دست دادن خون :
گلبول های قرمز خون حاوی آهن هستند. در نتیجه اگر خون از دست بدهید مقداری آهن همراه آن از دست می رود. مثلا زنانی که عادت ماهانه شدید دارند بسیار مستعد ابتلا به کم خونی فقر آهن هستند. از دست دادن آهسته و مزمن خون در بدن (مثلا در اثر زخم معده، فتق هیاتال، پولیپ روده بزرگ یا سرطان روده) هم می تواند باعث کم خونی فقر آهن شود. همچنین استفاده منظم از برخی مسکن های بدون نسخه (مخصوصا آسپرین) می تواند موجب خونریزی از دستگاه گوارش شود. در این گونه موارد معمولا ما استفاده از قرص خون را توصیه میکنیم.
کمبود آهن در رژیم غذایی :
اگر آهن موجود در رژیم غذایی خیلی کم باشد، با گذشت زمان بدن دچار کمبود آهن می شود. برخی از غذاهای غنی از آهن عبارتند از گوشت، تخم مرغ و سبزیجات برگ سبز. لازم به ذکر است که نوزادان و کودکان هم برای رشد و نمو طبیعی و مناسب باید حتما آهن کافی را دریافت کنند.
عدم توانایی بدن برای جذب آهن :
آهن موجود در غذا از طریق روده کوچک جذب و وارد جریان خون می شود. برخی بیماری ها مانند سلیاک توانایی روده برای جذب مواد مغذی را تحت تاثیر قرار می دهند و می توانند منجر به کم خونی فقر آهن شوند. همچنین اگر بخشی از روده کوچک با جراحی برداشته شده یا روی آن عمل بای پس صورت گرفته باشد، ممکن است توانایی روده برای جذب آهن و سایر مواد مغذی کاهش یابد.
بارداری و کم خونی :
بسیاری از زنان باردار در صورت عدم مصرف مکمل آهن دچار کم خونی فقر آهن می شوند چون بدن آنها هم نیاز به افزایش حجم خون خودش دارد و هم باید هموگلوبین مورد نیاز جنین در حال رشد را تامین کند و ذخیره آهن بدن مادر و رژیم غذایی عادی او معمولا برای این کار کافی نخواهد بود.
کم خونی برای چه افرادی خطرناک تر است
- زنان: چون در دوران عادت ماهانه مرتبا خون از دست می دهند.
- نوزادان و کودکان: نوزادان، بویژه آنهایی که با وزن کم متولد شده و یا زودرس بوده اند یا آهن کافی را از طریق شیر مادر یا شیر خشک دریافت نمی کنند، ممکن است در معرض کمبود آهن باشند. کودکان نیز در دوره های جهش رشد به آهن بیشتری نیاز دارند. اگر کودک از رژیم غذایی متنوع و سالمی استفاده نکند، ممکن است در معرض ابتلا به کم خونی قرار گیرد.
- افراد گیاهخوار: ریسک کم خونی فقر آهن در افرادی که گوشت نمی خورند و سایر غذاهای سرشار از آهن را هم مصرف نمی کنند بیشتر است.
- اشخاصی که مرتبا خون اهدا می کنند: این افراد نیز ممکن است در معرض ابتلا به کم خونی فقر آهن قرار گیرند چون اهدای خون می تواند ذخایر آهن بدن را تخلیه کند. البته کمبود هموگلوبین ناشی از اهدای خون معمولا یک مشکل موقتی است که با افزایش مصرف غذاهای غنی از آهن رفع می شود. اگر خواستید خون اهدا کنید ولی به شما گفته شد که به خاطر پایین بودن هموگلوبین نمی توانید این کار را انجام دهید، از پزشک خود بپرسید که آیا جای نگرانی وجود دارد یا نه.
عوارض کم خونی چیست ؟
حالت خفیف کم خونی فقر آهن غالبا عارضه خاصی ایجاد نمی کند؛ ولی در صورت عدم درمان می تواند تشدید شود و مشکلاتی از جمله موارد زیر را به وجود آورد:
- مشکلات قلبی: کم خونی فقر آهن ممکن است منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم شود چون قلب مجبور است خون بیشتری را پمپاژ کند تا کمبود اکسیژن موجود در خون (در اثر کمبود هموگلوبین) جبران شود. این مساله می تواند به بزرگ شدن عضله قلب یا نارسایی قلبی منجر گردد.
- مشکلاتی در دوران بارداری: کم خونی شدید ناشی از فقر آهن در زنان باردار می تواند باعث تولد نوزاد با وزن کم یا به شکل زودرس شود. این مشکل در زنانی که طی دوران بارداری خود تحت نظر پزشک مکمل آهن مصرف می کنند معمولا رخ نخواهد داد.
- اختلال رشد: کمبود شدید آهن در نوزادان و کودکان می تواند منجر به کاهش رشد و همچنین افزایش حساسیت به عفونت ها شود.
چه غذاهایی برای پیشگیری از فقر آهن و کم خونی توصیه میشود ؟
با مصرف غذاهای غنی از آهن می توان ریسک ابتلا به این نوع کم خونی را کاهش داد. خوراکی های زیر مقدار نسبتا مناسبی از آهن دارند:
- گوشت قرمز و جگر
- غذاهای دریایی
- حبوبات بویژه عدس
- سبزیجاتی که برگ های سبز تیره دارند (مانند اسفناج)
- میوه های خشکی مانند کشمش و برگه زردآلو
- تخمه آفتابگردان و کدو و …
- دانه کنجد
ولی در نهایت باید بگوییم که انواع گوشت قرمز و جگر بهترین منابع آهن هستند چون بیشترین مقدار این عنصر را دارند و آهن موجود در آنها نیز بسیار بهتر از غذاهای گیاهی جذب بدن می شود. در نتیجه افرادی که گوشت نمی خورند باید مقدار بیشتری از غذاهای گیاهی فوق را مصرف کنند تا آهن کافی به بدن شان برسد.
غذاهای حاوی ویتامین سی برای تامین آهن بخورید
مصرف همزمان ویتامین سی و آهن، جذب آهن را افزایش می دهد. مثلا می توانید همراه با غذاهای غنی از آهن، آب مرکبات بنوشید. ویتامین سی در خوراکی های زیر هم وجود دارد:
- کلم بروکلی
- کیوی
- سبزیجات برگ دار
- میوه های جالیزی مثل هندوانه
- فلفل
- توت فرنگی
- گوجه فرنگی
پیشگیری از کم خونی فقر آهن در نوزادان
برای جلوگیری از کم خونی فقر آهن در نوزادان، در سال اول به آنها شیر مادر یا شیرخشک غنی شده با آهن بدهید. شیر گاو منبع خوبی برای تامین آهن مورد نیاز نوزاد نیست و مصرف آن برای نوزادان زیر یک سال هم توصیه نمی شود. از 6 ماهگی به بعد حداقل دو بار در روز به نوزاد غلات غنی شده با آهن یا پوره گوشت بدهید. از یک سالگی به بعد اجازه ندهید که کودک بیش از حدود 600 میلی لیتر در روز شیر بخورد چون در غیر این صورت معمولا غذاهای دیگر را به اندازه کافی مصرف نخواهد کرد. علاوه بر این مصرف بیش از حد کلسیم (که در شیر به مقدار فراوان وجود دارد) می تواند مانع از جذب آهن شود.
چگونه میتوان کم خونی را تشخیص داد ؟
آزمایشاتی که ممکن است پزشک برای تشخیص کم خونی فقر آهن انجام دهد عبارتند از:
- بررسی اندازه و رنگ گلبول های قرمز: کم خونی فقر آهن باعث می شود گلبول های قرمز خون کوچک تر و رنگ پریده تر از حد طبیعی باشند.
- هماتوکریت: هماتوکریت درصدی از حجم خون است که از گلبول های قرمز تشکیل شده است، و مقدار طبیعی آن برای زنان بزرگسال بین 5/35 تا 9/44 و برای مردان بزرگسال بین 3/38 تا 6/48 درصد است. توجه داشته باشید که مقدار نرمال هماتوکریت به سن هم بستگی دارد.
- هموگلوبین: سطح کمتر از نرمال هموگلوبین نشان دهنده کم خونی است. مقدار طبیعی هموگلوبین در مردان بین 2/13 تا 6/16 و در زنان 6/11 تا 15 گرم بر دسی لیتر خون است.
- فریتین: فریتین پروتئینی است که به ذخیره آهن در بدن کمک می کند و پایین بودن سطح آن معمولا نشان دهنده پایین بودن مقدار ذخایر آهن در بدن است.
آزمایشات دیگر برای تشخیص کم خونی
اگر آزمایش خون شما نشان دهنده کم خونی فقر آهن باشد، پزشک ممکن است آزمایشات دیگری را هم برای شناسایی علت کم خونی انجام دهد، مثلا:
- آندوسکوپی: معمولا برای تشخیص خونریزی های دستگاه گوارش فوقانی از آندوسکوپی استفاده می شود. یک لوله باریک و انعطاف پذیر مجهز به دوربین فیلمبرداری را از گلو وارد معده می کنند تا پزشک بتواند وضعیت مری و معده را بررسی نماید.
- کولونوسکوپی: کولونوسکوپی برای تشخیص خونریزی دستگاه گوارش تحتانی به کار می رود. این روش هم مشابه آندوسکوپی است و لوله مجهز به دوربین از قسمت مقعد وارد روده بزرگ می شود. معمولا این آزمایش را با بیهوش کردن بیمار انجام می دهند.
- سونوگرافی: برای زنانی که در دوران عادت ماهانه خونریزی بیش از حد دارند ممکن است سونوگرافی لگن انجام شود تا علت احتمالی آن (مثلا فیبروم رحم) مشخص گردد.
درمان کم خونی چگونه است ؟
پزشک ممکن است برای درمان کم خونی فقر آهن، مصرف مکمل آهن را تجویز کند. علاوه بر این اگر مشکل یا بیماری دیگری باعث کم خونی شده باشد، برای درمان آن هم اقدام خواهد شد.
معمولا پزشک قرص های آهن بدون نسخه را تجویز می کند و دوز مناسب آن را نیز به شما می گوید. نوزادان و کودکان می توانند از شربت آهن استفاده کنند. برای جذب بهتر آهن از این داروها باید نکات زیر را رعایت نمایید:
- قرص آهن را با معده خالی (در صورت امکان ناشتا) مصرف کنید. البته این قرص در برخی افراد می تواند باعث ناراحتی معده شود و در این صورت ممکن است لازم باشد که آن را همراه وعده های غذایی مصرف نمایید.
- قرص آهن را همراه داروهای آنتی اسید (داروهایی که بلافاصله علایم سوزش معده را تسکین می دهند) مصرف نکنید. مکمل آهن را باید دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از مصرف آنتی اسید بخورید.
- قرص آهن را همراه با ویتامین سی مصرف کنید. ممکن است پزشک در صورت نیاز برای شما مکمل ویتامین سی تجویز کند.
مکمل های آهن می توانند باعث یبوست شوند. بنابر این ممکن است پزشک مصرف یک داروی مسهل را هم توصیه کند. همچنین مکمل آهن ممکن است رنگ مدفوع را سیاه کند که هیچ خطری ندارد و بعد از قطع کردن مصرف دارو، به حالت طبیعی باز خواهد گشت. جهت درمان یبوست میتوانید مقاله ” درمان یبوست در خانه توسط طب سنتی ” را مطالعه کنید.
لازم به ذکر است که کمبود آهن یک شبه قابل اصلاح نیست. برای پر کردن دوباره ذخایر آهن بدن ممکن است لازم باشد که چندین ماه یا حتی یک سال یا بیشتر مکمل مصرف کنید. البته معمولا بعد از حدود یک هفته اثرات مثبت مصرف مکمل را در خود حس خواهید کرد.
درمان تکمیلی کمبود آهن و کم خونی
اگر مشکل با مصرف مکمل آهن برطرف نشد، به احتمال زیاد کم خونی ناشی از خونریزی یا مشکلی در جذب آهن است. روش درمان این مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- دارو (مثلا داروهای ضد بارداری خوراکی برای کاهش خونریزی عادت ماهانه، یا آنتی بیوتیک و داروهای دیگر برای درمان زخم معده)
- جراحی برای برداشتن پولیپ های خونریزی دهنده، تومور یا فیبروم
اگر کم خونی فقر آهن بسیار شدید باشد، ممکن است به تزریق داخل وریدی آهن یا تزریق خون نیاز پیدا کنید تا ذخایر آهن و هموگلوبین بدن تان سریعا جایگزین شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد ؟
زمان ویزیت پزشک محدود است، بنابر این بهتر است خود را آماده کنید تا از این زمان نهایت استفاده را ببرید.
قبل از مراجعه به پزشک کارهای زیر را انجام دهید:
- علایمی که در خود حس می کنید را بنویسید (حتی علایمی که شاید به نظر خودتان ربطی به کم خونی نداشته باشد).
- اطلاعات شخصی مهم درباره خودتان را هم بنویسید (مثلا استرس های شدید یا تغییرات بزرگی که اخیرا در زندگی تان رخ داده اند).
- فهرستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید و همچنین بیماری هایی که دارید را تهیه نمایید.
- سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را هم بنویسید.
برخی از سوالاتی که ممکن است بخواهید از پزشک بپرسید عبارتند از:
- فکر می کنید مشکل من موقتی است یا طولانی مدت؟
- چه روش درمانی را پیشنهاد می کنید؟
- آیا گزینه دیگری هم برای درمان وجود دارد؟
- آیا محدودیت های غذایی خاصی وجود دارد که لازم باشد آنها را رعایت کنم؟
پزشک هم احتمالا سوالاتی مثل موارد زیر از شما خواهد پرسید و باید برای پاسخ دادن به آنها آماده شوید:
- علایم این مشکل از چه زمانی شروع شد؟
- شدت این علایم چقدر است؟
- آیا متوجه چیز خاصی شده اید که علایم تان را تسکین دهد یا آنها را تشدید کند؟
- آیا خونریزی غیر عادی مانند پریودهای شدید، خونریزی از مقعد یا خون دماغ داشته اید؟
- آیا اخیرا بیش از یک بار خون اهدا کرده اید؟
داروهای گیاهی برای درمان کم خونی
در طب سنتی برخی داروهای گیاهی برای درمان کم خونی توصیه شده اند. در اینجا تعدادی از این گیاهان را به ترتیب اولویت (از نظر مقدار آهن موجود در آنها) معرفی می کنیم:
قاصدک (Taraxacum officinale): قاصدک منبعی عالی از آهن است. می توانید این گیاه را خشک یا پودر کنید و یک قاشق از آن را در یک فنجان آب دم نمایید. روزی 3 فنجان از این دم کرده را تهیه نموده و بنوشید.
گزنه (Urtica dioica): برگ های این گیاه هم سرشار از آهن است و می توانید یک قاشق چایخوری برگ خشک گزنه را در یک فنجان آب دم کرده و هر روز 3 فنجان از آن بنوشید.
شنبلیله (Trigonella foenumgraecum): شنبلیله دارویی عالی برای درمان افراد بی اشتها و کم خون است. این گیاه ترشحات لوزالمعده را افزایش می دهد و فرایند هضم را تحریک می کند و به عنوان یک داروی تقویت کننده عمومی بدن مورد استفاده قرار می گیرد.
رزماری (Rosmarinus officinalis): رزماری هم آهن زیادی دارد. این گیاه را خشک نموده و در هر فنجان آب یک قاشق از آن را دم کنید و چند فنجان در روز از این دمنوش بنوشید.
آب تره یا شاهی آبی یا بولاغ اوتی (Nasturtium officinale): آب تره گیاهی سرشار از آهن است و می توان آن را به شکل سالاد مصرف کرد و یا عصاره اش را نوشید. برگ های این گیاه را خرد کرده و هر روز حدود 100 گرم از آب آن را بنوشید.
رازیانه (Foeniculum vulgare): یک قاشق رازیانه خشک را در یک فنجان آب دم کنید و چند فنجان در روز از آن بنوشید.
کاسنی دشتی (Cichorium intybus): این گیاه را خشک و یک قاشق از آن را در یک فنجان آب دم نمایید و چند فنجان در روز از این نوشیدنی مصرف کنید.
گلسنگ ایسلندی (Cetraria islandica): 10 گرم گلسنگ ایسلندی خشک را در یک لیتر آب آنقدر بجوشانید تا نیمی از آب تبخیر شود. چند قاشق غذاخوری در روز از این جوشانده مصرف کنید.
گل شاه پسند (Verbena officinalis): 100 گرم از ریشه این گل را در حجم یک لیتر به مدت یک شبانه روز خیسانده و هر روز چند فنجان از آن بنوشید.
آیا مبتلایان به کم خونی می توانند چای بنوشند؟
انواع چای (بویژه چای سبز) از گیاهانی هستند که بیشترین مقدار آهن را دارند، اما به دلیل وجود موادی به اسم تانن که مانع جذب آهن می شوند، مصرف آنها به هیچ عنوان برای افراد مبتلا به کم خونی مناسب نیست.
آیا مبتلایان به کم خونی می توانند قهوه بنوشند؟
مصرف برخی گیاهان دیگر مانند قهوه، آویشن، انگور خرس (Arctostaphylos)، مریم گلی، گل خون فام (Lythrum salicaria)، پونه وحشی (penny royal) و گل نسترن هم به خاطر داشتن تانن برای مبتلایان به کم خونی توصیه نمی شود.
جهت خرید محصولات ارگانیک و طبیعی مربوط به کم خونی و فقرآهن میتوانید از طریق وب سایت “ارگانیک شو” اقدام کنید.
جهت مطالعه نسخه اصلی این مقالات میتوانید از طریق لینک های مربوطه mayoclinic.org و botanical-online.com و netmeds.com مراجعه کنید.